تب زرد چیست و در چه کشورهایی رایج است؟
تب زرد یکی از بیماری‌های ویروسی حاد و بالقوه کشنده است که توسط نیش پشه‌های آلوده به انسان منتقل می‌شود. این بیماری در گذشته شیوع زیادی داشته و در حال حاضر نیز در برخی کشورهای گرمسیری مشاهده می‌شود. نام «زرد» به زردی پوست و چشم‌ها در مرحله پیشرفته بیماری اشاره دارد. اگر می‌خواهید بدانید تب زرد چیست؟، چه علائمی دارد و در کدام کشورها رایج است، این مقاله از درمانگاه انصار برای شماست.
تب زرد چیست و چگونه منتقل می‌شود؟
تب زرد یک بیماری ویروسی حاد است که عامل آن ویروسی از خانواده Flavivirus می‌باشد. ویروس تب زرد از طریق نیش پشه‌های آلوده، به‌ویژه پشه‌های جنس Aedes و Haemagogus، به انسان منتقل می‌شود. این پشه‌ها ویروس را از انسان یا سایر پستانداران آلوده مانند میمون‌ها دریافت کرده و سپس آن را به دیگران انتقال می‌دهند.
پشه‌های ناقل در مناطق گرمسیری آفریقا و آمریکای جنوبی بیشتر فعالیت دارند. در نتیجه، ساکنان یا مسافران این مناطق در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
علت بروز بیماری تب زرد چیست؟
چرخه زیستی ویروس تب زرد
ویروس تب زرد در طبیعت در یک چرخه زیستی میان پشه‌ها، انسان‌ها و حیوانات وحشی به ویژه میمون‌ها گردش می‌کند. در مناطق جنگلی و طبیعی، پشه‌هایی که میزبان اصلی آن‌ها میمون‌های آلوده هستند، ویروس را از این حیوانات می‌گیرند و سپس به دیگر میمون‌ها یا انسان‌هایی که وارد این مناطق می‌شوند منتقل می‌کنند. این چرخه جنگلی باعث حفظ ویروس در طبیعت شده و منبع اصلی بروز بیماری در انسان‌ها محسوب می‌شود.
در مقابل، در مناطق شهری و روستایی، ویروس توسط پشه‌هایی که از انسان‌های مبتلا خون می‌گیرند به سایر افراد منتقل می‌شود. این چرخه شهری، عامل شیوع گسترده‌تر بیماری در جمعیت انسانی است. بنابراین، کنترل جمعیت پشه‌ها و کاهش تماس افراد با ناقلان ویروس به ویژه در مناطق آلوده، بخش مهمی از برنامه‌های پیشگیری و کنترل بیماری محسوب می‌شود.
روند فعالیت ویروس تب زرد در بدن انسان
زمانی که پشه آلوده نیش می‌زند، ویروس وارد بدن انسان می‌شود و ابتدا در گره‌های لنفاوی نزدیک محل نیش شروع به تکثیر می‌کند. این مرحله ابتدایی باعث افزایش تعداد ویروس در بدن می‌شود. سپس ویروس وارد جریان خون شده و به اندام‌های مختلف، به خصوص کبد و کلیه‌ها، حمله می‌کند. آسیب به سلول‌های کبدی باعث بروز زردی پوست و چشم‌ها می‌شود که از نشانه‌های اصلی بیماری است.
علاوه بر این، ویروس می‌تواند باعث التهاب گسترده در بدن و نارسایی در چندین عضو شود، از جمله کبد، کلیه‌ها و مغز. این وضعیت به ویژه در مرحله پیشرفته بیماری می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند. سیستم ایمنی بدن در این مرحله ممکن است به طور بیش‌ازحد فعال شده و موجب تشدید التهاب و آسیب شود که به نام «طوفان سایتوکاین» شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به بروز عوارض شدید و خطرناک شود.
راه‌های انتقال تب زرد چیست؟
ویروس تب زرد یک RNA ویروس و متعلق به جنس Flavivirus است. این ویروس با ویروس غرب نیل، ویروس مولد آنسفالیت سنت لوئیس و ویروس‌های آنسفالیتی ژاپنی مرتبط است. ویروس مولد این بیماری در افراد به‌طور عمده از طریق نیش پشه‌های آلوده Aedes و یا Haemagogus منتقل می‌شود.
پشه‌ها از طریق تغذیه از پری مات‌های آلوده (راسته‌ای از پستانداران شامل انسان، شامپانزه و …) ویروس را به دست می‌آورند و سپس می‌توانند ویروس را به دیگر پری مات‌ها (انسان یا غیرانسانی) انتقال دهند. افرادی که مبتلابه ویروس تب زرد هستند، به مدت کوتاهی قبل از شروع تب و تا ۵ روز بعد از شروع عفونت (که به‌عنوان “ویرومیک” یا عفونت در خون خوانده می‌شود) ناقل بیماری هستند.
راه‌های انتقال تب زرد
علائم تب زرد چیست؟
در بسیاری از موارد، افراد در مراحل اولیه ابتلا، علائم خاصی ندارند. دوره نهفتگی بیماری معمولاً ۳ تا ۶ روز است. پس از آن علائم در دو مرحله بروز می‌کنند:
مرحله اول (علائم خفیف یا متوسط):
- تب و لرز
- سردرد شدید
- درد عضلات، به‌ویژه در کمر
- تهوع، استفراغ
- کاهش اشتها
- سرگیجه
- قرمزی چشم و حساسیت به نور
این علائم ممکن است پس از چند روز فروکش کنند و بیمار بهبود یابد. اما در برخی افراد، بیماری وارد مرحله دوم خطرناک‌تری می‌شود.
مرحله دوم (دوره سمی):
حدود ۱۵ درصد از مبتلایان وارد مرحله سمی می‌شوند که بسیار شدید و تهدیدکننده زندگی است. علائم این مرحله عبارت‌اند از:
- زردی پوست و چشم (یرقان)
- درد شدید شکمی
- استفراغ مکرر، گاه همراه با خون
- کاهش حجم ادرار
- خونریزی از بینی، دهان یا چشم
- نارسایی کبد و کلیه
- تشنج و اختلال در عملکرد مغز
- کاهش تعداد ضربان قلب
مرگ‌ومیر در مرحله سمی می‌تواند بین ۲۰ تا ۵۰ درصد باشد.
علائم تب زرد
نحوه تشخیص تب زرد چیست؟
در مراحل اولیه، تب زرد ممکن است با بیماری‌هایی مانند مالاریا، حصبه، هپاتیت ویروسی یا تب دنگی اشتباه گرفته شود. بنابراین تشخیص قطعی آن از طریق آزمایش خون و بررسی آنتی‌بادی‌ها یا RNA ویروس در بدن انجام می‌شود.
درمان تب زرد
هیچ درمان ضدویروسی خاصی برای تب زرد وجود ندارد. درمان، حمایتی است و شامل موارد زیر می‌شود:
- تأمین مایعات و اکسیژن کافی
- کنترل تب با پاراستامول
- تعویض خون و دیالیز در صورت لزوم
- دریافت پلاسما برای جلوگیری از خونریزی
- استفاده از آنتی‌بیوتیک در صورت بروز عفونت باکتریایی ثانویه
توجه: استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن در این بیماران توصیه نمی‌شود، زیرا خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
واکسن تب زرد؛ نکات تازه و تحقیقات جدید
واکسن تب زرد که از ویروس ضعیف شده ساخته شده است، به طور معمول با تزریق یک دوز ایمنی قوی و بلندمدت ایجاد می‌کند. این واکسن بیش از ۹۵ درصد اثربخشی دارد و معمولا ایمنی مادام‌العمر در برابر بیماری ایجاد می‌کند. به همین دلیل، یک دوز آن برای بیشتر افراد کافی است و نیاز به تزریق مجدد در سال‌های بعد معمولاً وجود ندارد.
مطالعات جدید در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که حتی نیم دوز واکسن هم می‌تواند محافظت مناسبی در برابر ویروس تب زرد ایجاد کند. این موضوع به ویژه در شرایطی که منابع واکسن محدود است یا نیاز به واکسیناسیون سریع جمعیت‌های بزرگ وجود دارد، بسیار مهم است. سازمان جهانی بهداشت با استناد به این یافته‌ها، در مواقع اضطراری اجازه داده است که نیم دوز واکسن به افراد تزریق شود تا تعداد بیشتری پوشش ایمنی پیدا کنند.
این رویکرد کمک می‌کند واکسیناسیون در مناطقی که با کمبود واکسن روبرو هستند گسترش یابد و از شیوع بیماری جلوگیری شود. همچنین، تحقیقات جدید درباره ایمنی واکسن روی گروه‌های خاص مانند کودکان، زنان باردار و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف در حال انجام است تا استفاده ایمن‌تر و اثربخش‌تر از واکسن تضمین شود. به طور کلی، واکسن تب زرد یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری از این بیماری است و اجرای برنامه‌های واکسیناسیون منظم باعث کاهش قابل توجه موارد ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از تب زرد شده است.
مقاومت پشه‌های ناقل به حشره‌کش‌ها و پیامدها
برای مقابله با این وضعیت، محققان و کارشناسان بهداشت، راهکارهای ترکیبی و هوشمندانه‌ای ارائه داده‌اند. آن‌ها از ترکیبات جدیدتر و مؤثرتر علیه پشه‌ها استفاده می‌کنند، در عین حال به سمت روش‌های زیست‌محیطی هم روی آورده‌اند. یکی از این روش‌ها، به‌کارگیری موجودات شکارچی طبیعی پشه‌ها مانند ماهی‌های خاص یا باکتری‌های زیستی است که چرخه زندگی پشه را مختل می‌کنند.
با اجرای این رویکردهای ترکیبی و برنامه‌ریزی‌شده، جمعیت پشه‌ها به‌طور مؤثر کاهش می‌یابد و احتمال انتقال ویروس تب زرد کمتر می‌شود. اقدامات هدفمند و هماهنگ‌شده در سطح منطقه‌ای و ملی می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از همه‌گیری‌های آینده ایفا کنند.
واکسن تب زرد
عوارض طولانی‌مدت و مشکلات عصبی بیماران پس از تب زرد
علاوه بر علائم حاد و تهدیدکننده زندگی در مرحله اولیه بیماری، برخی بیماران پس از بهبودی از تب زرد دچار عوارض طولانی‌مدت می‌شوند که کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین این عوارض، ضعف و خستگی مداوم است که ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها ادامه یابد و باعث محدودیت فعالیت‌های روزمره شود. این خستگی اغلب با احساس بی‌حالی، کاهش انرژی و کم‌حوصلگی همراه است.
از سوی دیگر، تحقیقات نشان داده‌اند که ویروس تب زرد می‌تواند سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز اختلالات شناختی مانند مشکلات حافظه، اختلال در تمرکز و کاهش توانایی حل مسئله شود. این مشکلات عصبی ممکن است تا چند ماه پس از بهبودی ادامه داشته باشند و در برخی موارد نیاز به مراقبت‌های تخصصی نورولوژیک دارد. علاوه بر این، برخی بیماران ممکن است علائم روانی مانند اضطراب و افسردگی را تجربه کنند که باید با توجه پزشکی مناسب پیگیری شوند.
با توجه به این عوارض دیررس، مراقبت‌های پزشکی پس از بهبود بیماری اهمیت زیادی دارد. پیگیری منظم وضعیت بیماران و انجام ارزیابی‌های عصبی و روانی به تشخیص به موقع و مدیریت بهتر این مشکلات کمک می‌کند. همچنین برنامه‌های توان‌بخشی و حمایت‌های روانی می‌توانند روند بهبودی را تسریع کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود دهند.
در کدام کشورها تب زرد شایع است؟
ویروس تب زرد بیشتر در نواحی گرمسیری آفریقا و آمریکای جنوبی دیده می‌شود. کشورهای زیر نیاز به واکسیناسیون پیش از ورود دارند:
آفریقا:
- آنگولا
- بوروندی
- جمهوری آفریقای مرکزی
- جمهوری دموکراتیک کنگو
- گابن
- غنا
- گینه بیسائو
- ساحل عاج
- لیبریا
- نیجر
- سیرا لئون
در کدام کشورها تب زرد شایع است؟
آمریکای جنوبی:
- سورینام
- گویان فرانسه
آسیا:
- مالزی (با احتمال کمتر)
سفر به این کشورها بدون دریافت گواهی بین‌المللی واکسیناسیون ممکن نیست و برخی کشورها از ورود افراد غیرواکسینه ممانعت می‌کنند.
جمع‌بندی
تب زرد یک بیماری ویروسی حاد و بالقوه مرگ‌بار است که از طریق نیش پشه منتقل می‌شود و بیشتر در مناطق گرمسیری آفریقا و آمریکای جنوبی شیوع دارد. اگر برایتان سؤال است که تب زرد چیست؟ باید بدانید که این بیماری با علائم شدیدی مانند تب بالا، درد عضلانی و در مواردی نارسایی کبد یا خونریزی همراه است.
خوشبختانه، واکسن تب زرد بسیار مؤثر است و می‌تواند به‌طور کامل از بروز بیماری پیشگیری کند. اگر قصد سفر به مناطق پرخطر را دارید، حتماً پیش از سفر واکسینه شوید تا با اطمینان و آرامش سفر کنید. پیشگیری از تب زرد، به‌ویژه با واکسن و کنترل ناقلان، همچنان بهترین راهکار برای مهار این بیماری خطرناک است.
